Güçlenmek için Esnek bir Eğitim Aracı
Rusya’da “topluluk sosyogramları” kullanılır. Burada, kolaylaştırıcı, odanın ortasında durur ve bu noktanın o andaki topluluğun merkezini temsil ettiğini söyler. Kolaylaştırıcı daha sonra katılımcılardan o anda merkezle olan ilişkilerini temsil edecek şekilde konumlanmalarını ister (BEN MERKEZDEYİM).
Katılımcılar yerlerini seçtikten sonra kolaylaştırıcı hareket eder ve bir katılımcı örnek grubuyla röportaj yapar. Bu katılımcıların bildirimleri, atölyeye katılımları ile ilgili öz-farkındalıklarını destekler ve bir çok durumda katılımcılar katılımla ilgili yeni bir karar alır.
Sosyogramın başka popüler bir versiyonuna Spektrum (ya da spektogram) adı verilir. En basit hâliyle, tartışmalı bir konu hakkında Evet/Hayır sorusu sorulur. Örneğin, bu bir toplumsal değişim kampanyasında mülk tahribatının stratejik kullanışlılığı hakkında olabilir. Odanın bir tarafındaki bir kağıdın üzerine bir seçenek, diğer tarafındaki bir kağıdın üzerine ise diğer seçenek yazılır. Örneğin:
- yaptığımız son eylem etkili miydi (evet/hayır);
- sizce grubumuz sivil itaatsizlik eylemleri yapmalı mı (evet/hayır);
- stratejik şiddetsizliğe kişisel bir bağlılık duyuyor musunuz (evet/hayır).
Katılımcılardan kendilerini iki seçenek arasındaki hayali bir çizgi üzerinde, konu hakkındaki görüşlerini temsil edecek şekilde konumlandırmaları istenir. Bunu gerçekleştirdikten sonra farklı pozisyonları alan katılımcılardan bazılarıyla röportajlar gerçekleştirilir.
Spektrum, üzerinde kutuplu tartışmalar yürütülen karmaşık konular hakkında konuşmaya olanak sağlar. Çok fazla tartışmaya alan açabilir ve yeni stratejik faktörler ortaya çıkarabilir. Sosyogramlar şu amaçlarla kullanılabilir:
- geçmiş eylemler/etkinlikler/stratejiler hakkında konuşmak;
- grupça karar almanın bir parçası olarak, katılımcıların o an nasıl hissettiklerini göstermelerini sağlamak (örneğin “bu son öneriye katılıyor musun? evet/hayır”);
- özellikle tartışmalı konularda şahsi yansıtımlara izin vererek topluluk oluşturmak.
Sosyogramları kullanma olanaklarını sınırlayan şey yalnızca sizin hayal gücünüzdür. Bir seferinde bir kolaylaştırıcı gruba şunu sordu: “Liderlik edenler şu köşeye gitsin.” Bazı katılımcılar o tarafa doğru giderken durdu. Sonrasında “Açıkça görünmeyecek şekilde liderlik edenler de şu köşeye gitsin.” dedi Utangaç gülüşmelerin arasında bazıları da diğer köşeye gitti.). Bunun üzerine grubun liderlik üzerine ilk dürüst tartışması gerçekleşti. Diğer kolaylaştırıcılar da toplumsal sınıflar, gruptaki “rütbeler”, grup çalışmasının güçlü yönleri, toplumsal hareketlerdeki roller, takım çeşitleri ve çok daha fazlası hakkında bilgi üretmek amacıyla sosyogramlar kullanırlar.